Het zal je niet verrassen dat menselijke creativiteit – of het nu gaat over een nieuw keukenrecept bedenken of een alternatief formuleren voor de manier waarop we leven – plaatsvindt in onze hersenen.
Kort samengevat creëren onze hersenen – in essentie een groot netwerk van kleinere neurale netwerken – nieuwe neurale verbindingen tussen bestaande concepten.
Een complexe wisselwerking tussen meerdere hersennetwerken zorgt ervoor dat we bestaande concepten kunnen omzetten in nieuwe ideeën. Kennis is het hoofdingrediënt van creativiteit. Hoe meer kennis je opslaat, des te meer nieuwe verbindingen tussen netwerken door de hersenen gemaakt moeten worden.
We hebben ook inzicht verworven in de totstandkoming van het creatieve proces. Focus – aangedreven in ons uitvoerende aandachtsnetwerk – kan contraproductief werken. Dagdromen daarentegen doet je hersenen vrijer associëren, waardoor uiteenlopende verbanden gelegd worden.
Dat gebeurt niet toevallig zo, aangezien de conditie van de hersengolven die ‘een flowtoestand’ op gang brengen nauw samenhangt met dit verbeeldingsproces. Wanneer onze logische prefrontale cortex ‘pauzeert’, worden we verbeeldingsvoller.
Helpen we anderen of helpen we onszelf? Dat is een eeuwenoude discussie. In de afgelopen jaren wordt het concept ‘altruïsme’ steeds vaker aan een kritisch wetenschappelijk onderzoek onderworpen.
Een grote hoeveelheid onderzoeksdata wijst in de richting van een behulpzame natuur, ook al komt ze voort uit zelfzuchtige drijfveren. Volgens de basisprincipes van de evolutietheorie verhoogt anderen helpen immers de kans om onze soort te laten voortbestaan. Dit gedrag is ook teruggevonden bij kleuters en chimpansees, wat het aangeboren karakter ervan doet veronderstellen.
Er bestaat echter nog veel discussie over het waarom en hoe van dit gedrag. Sommige wetenschappers beweren dat spiegelneuronen empatisch gedrag stimuleren: die neuronen spiegelen de ervaring van anderen en onze hersenen verwerken die ervaringen alsof ze de onze zijn. Veel wetenschappers vinden dit echter nog altijd een te verregaande interpretatie van het ‘altruïsme’.
De wetenschap heeft een uitgebreide interesse opgevat voor de neurologie achter altruïsme: genuanceerdere visies hierover kunnen dus nog verwacht worden. Wat we weten is dat de werking van ons brein altruïstisch gedrag beloont: geven aan anderen stimuleert mesolimbische hersenbanen – doorgaans gelinkt met voedsel en reproductie – en laat endorfines vrijkomen, die zorgt voor een ‘helpers high’.
De omgeving waarin we ons bewegen is het theater van ons leven. Om eerlijk te zijn weten we – los van een darwinistische interpretatie – niet waarom we neigen naar duurzaamheid.
Een volledige wetenschappelijke tak probeert daar verandering in te brengen: de ecologische psychologie onderzoekt de interactie tussen individuen en hun omgeving. Een hoeksteen van dit wetenschappelijke domein is onze aangeboren emotionele verbondenheid met de natuur, beter gekend als de biophilia hypotese.
Een eenvoudig voorbeeld hiervan is dat we dierenjongen over het algemeen ‘schattig’ vinden. Mocht je je afvragen waarom, de theorie stelt het volgende: deze positieve emotie tegenover zoogdieren werkt evolutionar gezien het voortbestaan en de bescherming van alle betrokken soorten in de hand.
De vraag die zich opdringt is waarom we dan niet altijd handelen volgens dit duurzame principe. Een mogelijk antwoord hierop wijst in de richting van neurotoxiciteit: heel wat vervuilers verstoren ons endocrien systeem. Daardoor ondervinden we gedragswijzigingen, zoals een verminderde motivatie of een toename van agressie.
Hoewel het zeer moeilijk is om er de vinger op te leggen, is innerlijke rust vinden en ons deel voelen van ‘een groter geheel’ de spiritueelste nood die we hebben.
De wetenschap – die van nature kwantificeert – heeft het moeilijk om deze ontastbare behoefte te verklaren. Er bestaat een ruime waaier wetenschappelijke perspectieven op onze spirituele noden. Geen ervan kan echter uitsluitsel geven, wat op zich spreekt voor de wetenschap in haar geheel. Gaat wetenschap in wezen niet over ons voortdurende proces van verwondering en dingen in vraag stellen?
Met dat in ons achterhoofd kunnen we onze spirituele noden, in grote lijnen, mechanisch, psychologisch en ‘niet-wetenschappelijk’ benaderen, waarbij de laatste geen afbreuk doet aan de eigenlijke waarde ervan.
De mechanische principes van onze zoektocht naar innerlijke rust worden gaandeweg duidelijker dankzij de recente neurowetenschappen. De aanpassing van onze ademhaling die rust brengt in ons hoofd, de hoeksteen van meditatie, brengt fysieke veranderingen teweeg aan onze hersenstructuur.
Vanuit een zuiver mechanistisch standpunt kan je zeggen dat onze spirituele nood andere noden ondersteunt en geen opzichzelfstaande behoefte is. Ze helpt ons bij stressmanagement, verhoogt onze focus en zelfcontroleen vermindert onze angstgevoelens.
Dit is het moment waarop we transcendente psychologie ter sprake brengen, een domein dat het spirituele op zichzelf bestudeert. Heel wat onderzoeken gaan dieper in op de behoefte aan mystiek, alternatieve bewustzijnsvormen en piekervaringen. Dit onderzoek wordt bijgetreden door neurowetenschap, die aantoont dat deze ervaringen chemische processen op gang brengen die gekoppeld zijn aan beloning en plezier.
Aangezien het raakt aan de grenzen van de wetenschap, verbaast het niet dat dit hele domein veel kritiek te verduren krijgt. Aan de andere kant van het spectrum beweren sommige natuurkundigen dat ze parallellen kunnen trekken tussen de natuurkunde en de oosterse mystiek. Natuurkundige zwaargewichten zoals Heisenberg en Schrödinger voegden mystieke interpretaties toe aan hun theorieën.
Aangezien het actueel aanvaarde natuurkundemodelovereind blijft en we de ware natuur van het universum niet kunnen doorgronden, kent geen mens ter wereld de precieze waarheid. Met nog maar enkele eeuwen op de teller staat de wetenschap nog in haar kinderschoenen en valt er nog zo veel te ontdekken.
Het is dus aan ieder individu zelf om uit te maken of en welke plaats spiritualiteit in zijn leven krijgt. Om het met ‘De Tao van het Universum’ te zeggen: ‘De wetenschap heeft de mystiek niet nodig en de mystiek evenmin de wetenschap, maar de mens heeft behoefte aan beide.’
Wat de wetenschap aantoont, is dat er een duidelijke correlatie bestaat tussen spiritualiteit en de manier waarop we onze levenskwaliteit ervaren. Spiritualiteit speelt daarom een sleutelrol wanneer we onze levenskwaliteit en ons geluk trachten te vergroten.
